عمل جستجوی عیوب دیگران در قوانین اسلام عملی ناپسند و مذموم بوده و از آن نهی شده است .

از کلمات پیشوایان اسلام علت‌های متعددی برای این نهی می‌توان یافت :

1ـ اشاعه فحشاء

یکی از علل حرمت تجسّس ؛ اشاعه فحشاء و شیوع مفاسد در جامعه است .

خداوند در قرآن مجید صریحاً این عمل را مذمت کرده و آن را موجب عذاب الهی می‌داند :« اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَنْ تَشِیعَ الف ? احِشَةُ فِى الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذ ? ابٌ اَلِیمٌ ⁽¹⁾

ترجمه : همانا برای کسانی که دوست دارند که اعمال زشت و ناپسند در میان جوامع مسلمین اشاعه پیدا کند ، عذاب دردناکی است .

پیشوایان اسلام نیز در موارد گوناگون می‌فرمایند :« مَنْ اَذاعَ فاحِشَةً کانَ کَمُبْتَدِئِها ⁽²⁾

ترجمه : کسی که عمل زشت و قبیحی را پخش کند ، مثل کسی است که آن عمل زشت و قبیح را انجام می‌دهد .

شکی در این نیست که عیب‌جوئی از دیگران مصداق بارز اشاع فحشاء به شمار می‌رود .

عیب‌جوئی حدود الهی را می‌شکند

این صفت از جمله صفاتی است که حدود الهی را می‌شکند و آنها را از بین می‌برد و پرده‌های عصمت و قدس و تقوا را پاره می‌نماید .

ابوخالد کاهلی از امام سجاد علیه السلام نقل می‌کند که شنیدم می‌فرمود :

از جمله گناهانی که پردهعصمت و پاکی و قداست انسانها را در جوامع بشری پاره می‌کند ، ذکر عیوب دیگران می‌باشد ⁽³⁾( ذکر عیوب الناس ...).

از اینرو است که غفلت از صفات زشت دیگران به عنوان نشانه‌ای از نشانه‌های کرم و جوانمردی نام برده شده است .

قال امیرالمؤمنین علیه السلام :« اشرف خصال الکرم غفلتک عمّا تعلم ⁽⁴⁾بالاترین صفت کرم و جوانمردی غفلت تو از بیان آنچه که از صفات دیگران می‌دانی .

وصیّت رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السّلام چنین است :« آیا می‌خواهی از شریرترین انسانها به شما خبر بدهم ؟ گفت : آری . ای رسول خدا فرمود : از جمل? آنها « الباغون للبراء العیب ⁽⁵⁾یعنی کسانی هستند که دنبال عیوب انسانهای پاک بوده می‌خواهند از این طریق آبروی آنها را ببرند .

و چنین کسانی نمی‌دانند که گناه این کار از اصل عمل گناه دیگران بیشتر است چنان که علی علیه السلام ضمن روایت طولانی می‌فرماید :« اما ذکر موضع سترالله علیه من ذنوبه ما هو اعظم من الذنب الذى عاب به » : یعنی افشاء گناهی که خداوند آن را از دیگران مستور داشته ، بیشتر از گناهی است که گناهکاری آن را انجام داده است ⁽⁶⁾

البته انسانها همواره در معرض انجام صفات زشت و بد قرار دارند ، شیاطین انسی نیز از خارج همواره در کنار انسانها ، آنان را به وسوسه‌های باطنی وادار می‌کنند و تمایلات نفسانی ، آنان را به سوی افعال زشت و صفات ناپسند دعوت می‌نمایند ولکن انسان مصمّم و مؤمن واقعی کسی است که به این وسوسه‌ها و نداهای شیطانی پاسخ منفی دهد به حریم عرض و آبروی دیگری تجاوز ننماید دائماً و در هر حال به خداوند پناه برد .

دعای امام سجاد علیه السلام در صحیف? سجادیه ⁽⁷⁾این گونه است :

«.... اللهم انى اعتذر الیک من عیب مؤمن ظهر لى فلم استره ...» پروردگارا به تو پناه می‌برم از این که عیب مؤمنی نزد من آشکار و من نتوانم آن را مخفی نگاه دارم !

و نیز در وداع ماه مبارک رمضان امام چهارم شیعیان در صحیف? سجادیه ⁽⁸⁾چنین می‌فرماید :

« پروردگارا از چند چیز به تو پناه می‌برم از جمله این که او انتهکنا به حرمة من غیرنا و ... یعنی به تو پناه می‌برم از این که حرمت و احترام غیر خودمان را هتک کنیم و صفات دیگران را آشکار سازیم .

ضد کشف عیوب دیگران ستر عیوب دیگران و اخفاء آنها است و این صفت نزد علماء علم اخلاق از شعب نصیحت و پند و اندرز دیگران و از صفات نیک انسانی محسوب می‌شود .

منابع:

1- سور? نور، آیه 19 و روایت منقول از وافی، ج3، ص 180اول صفحه

2- وافی، ج3، ص 163.اول صفحه

3- بحار، ج 73، ص 375اول صفحه

4- بحار، ج 75، ص 49اول صفحه

5- بحار، ج 75، ص 315.اول صفحه

6- وسائل الشیعة، ج11، ص 23 ـ نهج البلاغهاول صفحه

7- ص، 451اول صفحه

8- ص 308اول صفحه