آیا درخواست شفاعت از شفیعان واقعی ، شرک است ؟

در توضیح سؤال گفته می شود ، شفاعت حق مخصوص خدا است چنانکه قرآن

کریم در این زمینه می فرماید :« قُلْ لِلّهِ الشَّفاعَةُ جَمیعاً » . ( 1 )

ـ بگو برای خداست حق شفاعت .

بنابراین ، درخواست شفاعت از غیرخدا ، درخواست حقّ مطلقِ

خدا از بنده اوست و چنین درخواستی درحقیقت ، پرستش غیر خداست

و با « توحید در عبادت » ، سازگار نیست .

پاسخ : مقصود از « شرک » در اینجا ، شرک در ذات یا خالقیت

ویا شرک در تدبیر نیست ، طبعاً منظور شرک در عبادت و پرستش او است .

روشن است که تبیین این مسأله ، به تفسیر دقیق عبادت و پرستش

بستگی دارد و همگی می دانیم که تفسیر معنای عبادت ، در اختیار ما

قرار داده نشده است تا هر خضوعی را برای مخلوقی و هر درخواستی

را از بنده ای عبادت بدانیم .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ زمر : 44

بنابر تصریح قرآن مجید ، فرشتگان بر آدم سجده کردند .

« فَإذا سَوَّیْتُهُ وَنَفختُ فِیْهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُواْ لَهُ ساجِدِیْنَفَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ » . ( 1 )

ـ پس آنگاه که او را به خلقت کامل بیاراستم ، و از روح خود در وی دمیدم ،

پس بر او به سجده درافتید ، که همه سجده نمودند .در عین حال ، این

سجده گرچه به فرمان خدا بود ، لیکن از نظر ماهیت ،

عبادت آدم نبود ، وگرنه خدا به آن فرمان نمی داد .همچنین می دانیم فرزندان

یعقوب و حتی خود آن حضرت ، بر یوسف سجده نمودند .

« وَرَفَعَ أبَوَیْهِ عَلَی الْعَرْشِ وَخَرُّوْا لَهُ سُجَّداً » . ( 2 )

ـ و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و آنان بر او سجده کردند .

اگر چنین خضوعی پرستش یوسف بود ، نه حضرتِ یعقوب پیامبر

که از مقام عصمت برخوردار است انجام می داد و نه به این کارِ فرزندان خود

راضی بود . در عین حال که هیچ خضوعی بالاتر از سجده نیست .

بر این اساس ، باید مفهوم خضوع و یا درخواست از غیر را از معنای

پرستش جدا سازیم . حقیقت پرستش آن است که انسان ، موجودی را

خدا بیندیشد و در برابر او به پرستش برخیزد و یا پدیده ای را مخلوق خدا بداند

ولیکن تصور کند که کارهای خدایی از قبیل تدبیر جهان و غفران ذنوب به وی

تفویض گردیده است . اما اگر خضوع ما در برابر کسی ، آنگونه باشد که او را

نه خدا بدانیم و نه بیندیشیم که کارهای خدایی به وی واگذار گردیده است ،

چنین خضوعی ، جز احترام وی بسان تکریم فرشتگان در برابر آدم و احترام فرزندان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ص : 73 ـ 72

2 ـ یوسف : 100

یعقوب در مقابل یوسف ، بیش نخواهد بود .

در مورد سؤال نیز باید گفت که هرگاه تصور کنیم حق شفاعت به شافعانراستین

تفویض گردیده و آنان می توانند بدون قید و شرط ، شفاعتنمایند ومایه مغفرت گناهان گردند ،

چنین اعتقادی ، موجب شرک خواهد بود ؛ زیرا کار خدا را از غیر او درخواست نموده ایم ،

اما هرگاهبیندیشیم که گروهی از بندگان پاک خدا ، بدون این که مالک مقام شفاعت

شوند ، در یک چهارچوب معین ، اجازه شفاعت در مورد گناهکاران را دارند

و مهمترین شرط همان اذن و رضایت خداوند است ، روشن است که درخواست

چنین شفاعتی از بنده ای صالح ، ملازم با خدا دانستن او نیست ،

همچنانکه مستلزم تفویض امور خدایی به او نمی باشد ،بلکه درخواست

کاری است از کسی که کار ، شأن او است .ما می بینیم که در زمان حیات

پیامبر ، گناهکاران برای درخواستمغفرت به حضور وی می رسیدند و آن حضرت

نیز به آنان ، نسبت شرک نمی داد .در سنن ابن ماجه از پیامبر گرامی روایت می کند

که فرمود :« أتدرون ما خیّرنی ربّی اللّیلة ؟ قلنا الله و رسوله أعلم .

قال فانّه خیرّنی بین أن یدخل نصف امّتی الجنَّة و بین الشّفاعة

فاخترت الشّفاعة ، قلنا یا رسول الله ادع الله أن یجعلنا من أهلها قال

هی لکلّ مسلم » . ( 1 )

ـ آیا می دانید که خدا امشب مرا بین چه چیزهایی مخیر فرمود ؟

گفتیم خدا و پیامبر بهتر می دانند . فرمود : او مرا مخیر ساخت

بین این که نصف امت من وارد بهشت گردند و بین شفاعت ،

پس شفاعت را اختیار نمودم . گفتیم ای پیامبر خدا ، از پروردگار خود بخواه که ما را شایسته

شفاعت گرداند . فرمود : شفاعت ، برای هر مسلمانی خواهد بود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ سنن ابن ماجه ، ج 2 ، باب ذکر الشفاعه ، ص 586 .

در این حدیث به روشنی ، یاران پیامبر از خود او درخواست شفاعت می کنند

و می گویند : « أدع الله . . . » .

قرآن کریم نیز می فرماید :

« ولَوْ انَّهُمْ إذْ ظَلَمُوا أنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا الله واستَغْفَرَ

لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا الله تَوّاباً رَحیماً » . ( 1 )

ـ و اگر آنان هنگامی که بر خود ستم کردند ، به سوی تو می آمدند پس از

خدا طلب مغفرت می نمودند و پیامبر برای آنان استغفار می کرد ،

بدرستی خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند .

و در جای دیگر به نقل از فرزندان یعقوب می فرماید :

« قالُوا یا أبانا اسْتَغْفِر لَنا ذُنُوبَنا اِنّا کُنّا خاطِئیْنَ » . ( 2 )

ـ گفتند : ای پدر ، از خدا بر تقصیرات ما طلب مغفرت کن که ما بر خطا بودیم .

و حضرت یعقوب هم به آنان وعده استغفار داد و هرگز آنان را به شرک متهم نساخت .

« قالَ سَوْفَ أسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبّیْ إنَّهُ هُوَ الْغَفورُ الرَّحِیْمُ » . ( 3 )

ـ گفت به زودی از درگاه خدا ، برای شما مغفرت خواهم خواست ،

همانا او آمرزنده و مهربان است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء : 64

2 ـ یوسف : 97

3 ـ یوسف : 98